کریم آقاخان کیست ، فرقه اسماعیلیه چیست ؟
شاه کریم حسینی، آقاخان چهارم، امام حاضر فرقه اسماعیلی (فرقه نزاریه) است که بعد از پدربزرگش سلطان محمد شاه آقاخان در سن ۲۰ سالگی و در یازده ژوئیه ۱۹۵۷ به امامت رسید. وی چهل و نهمین امام این فرقه می‌باشد و او فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ اسلام است. در تلمود آمده است:
شاه کریم حسینی، آقاخان چهارم، امام حاضر فرقه اسماعیلی (فرقه نزاریه) است که بعد از پدربزرگش سلطان محمد شاه آقاخان در سن ۲۰ سالگی و در یازده ژوئیه ۱۹۵۷ به امامت رسید.
وی چهل و نهمین امام این فرقه می‌باشد و او فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ اسلام است.
در تلمود آمده است: از آن رو که مسیح دروغگوست و بدان سبب که محمد(ص) به [حقانیت] او (مسیح) اعتراف کرد، و اعتراف کننده به [حقانیت] دروغگو، دروغگویی مانند اوست، واجب است که با دروغگوی دوم به جنگ برخیزیم همچنان که با دروغگوی اول جنگ کردیم. رژیم نامشروع اسرائیل پس از سال ۱۹۶۷ به شکل آشکار و واضح به جنگ با عقاید اسلامی پرداخته است. از جمله این روش‌ها میتوان به حمایت این رژیم از فرقه های استعماری (اسماعیلیه، بهاییت، قادیانی و…) اشاره کرد.
رژیم صهیونیستی اجازه نشر افکار و عقاید این فرقه ها را در فلسطین اشغالی صادر، و راه را برای عرضه جهانی افکار و عقاید آنان از طریق ایجاد کنگره جهانی آن در شهر حیفا هموار کرد. این رژیم، به افکار و عقاید منحرف این گروه‌ها در رسانه‌های عمومی مختلف خود حق انتشار داده است.
تجربه نشان داده است که غرب برای به حاشیه راندن و تضعیف انگیزه‌ها و حرکت‌های اسلامی از سیاست موازی سازی و ایجاد تفرقه مذهبی و قومی استفاده کرده است و میتوان انتظار داشت غرب مجدداً از این حربه در جهت مقابله با امواج شیعی در منطقه استفاده کند، تلاش شبکه آقاخان برای نفوذ در ایران، به دلیل قوت و قدرت اندیشه شیعی اثنی عشری و حاکمیت جمهوری اسلامی در ایران همواره با ناکامی مواجه شده است، اما به نظر می‌رسد، بازیگران عرصه بین‌الملل و به خصوص انگلستان برای به حاشیه راندن جریان اصیل شیعی در منطقه از فرقه اسماعیلیه و شبکه آقاخان استفاده خواهند کرد.
کریم آقاخان به همراه خانواده. زهرا(بزرگترین فرزند وی) در سال ۱۹۹۴ از دانشگاه هاروارد با درجه‌ی لیسانس در مطالعات توسعه فارغ التحصیل شده است و اکنون رییس بخش رفاه اجتماعی در مقر آقاخان در فرانسه است. پسر ارشدش، رحیم، که از دانشگاه براون (آمریکا) در سال ۱۹۹۵ فارغ التحصیل شده است، مسئولیت‌هایی در زمینه‌ی مؤسسات توسعه‌ی اقتصادی امامت دارد. (پسر دومش، حسین که از کالج ویلیامز (امریکا) در سال ۱۹۹۷ فارغ التحصیل شده است به فعالیت‌های فرهنگی در شبکه‌ی توسعه‌ی آقاخان می‌پردازد).
اسماعیلیان گروهی از به اصطلاح شیعیان هستند که امامت را به اسماعیل، فرزند امام جعفر صادق(ع) ختم می‌کنند و او را امام هفتم می‌دانند.
فرقه اسماعیلیه، دومین فرقه پرجمعیت شیعه، بعد از اثنی عشری است. اینان همزمان با روزگار سامانیان سربرآوردند؛ در سال ۱۴۸ق. (۷۶۵م.) در کوفه از شیعیان جدا شدند و دست به نهضتی سیاسی مذهبی برای براندازی عباسیان زدند. آنها قایل بودند که حکومت عدل توسط امامی از فرزندان اسماعیل بن جعفر(پسر بزرگ امام صادق سلام الله علیه به وجود می آید و سده‌ها با توان بسیار به پراکندن اندیشه خویش پرداختند.
امروزه از شمارشان کاسته شده‌است. اسماعیلیان در قطعاتی از تاریخ دارای حکومت بوده اند( مثل فاطمیون مصر و الموت ایران)، بنابراین توانستند، عقاید خود را مکتوب و نظام مند کنند. در ایران بسیار کمیابند و در برخی کشورها مانند هندوستان و تانزانیا و کنیا پراکنده‌اند.
چنانکه هانری کربن می‌گوید: اسماعیلیان نزاری پس از سقوط قلعه الموت به دست مغولان و نابودی کتب موجود در آن منابع خود را از دست دادند. اما اسماعیلیان مستعلوی که در دوره فاطمیان در مصر مستقر بودند و اکنون بیشتر در هند هستند، منابع دست اول خود را حفظ کرده‌اند، هرچند تمایلی به انتشار آن ندارند.
آقاخان، همچون غربیان یا بهتر بگوییم مسلمانان سکولار به زندگى خود ادامه مى دهد و جوانان اسماعیلى را تشویق مى کند که به این سبک روى آورده و در فضاى معنوى معتدل به صورت سکولار زندگى نمایند.
امام کنونی اسماعیلیان نزاری که در منطقه الموت تمرکز جغرافیایی داشتند،کریم آقاخان نام دارد که زاده ژنو است و اکنون در پاریس اقامت دارد و فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد است.
انحرافات عقیدتی فرقه
انحراف اسماعیلیه از زوایای مختلف قابل بررسی است که مهمترین انحرافات این گروه را میتوان سه چیز برشمرد:
الف. تأویلات باطنیه در حد بی‌اعتبار دانستن ظواهر شرع پیش می‌رود، یعنی اینها احکامی مانند وجوب نماز، روزه، حج و… را قابل نسخ و رفع می‌دانند و با این حساب با انکار شریعت، راه اباحه‌گری بی‌حد و مرز را می‌پیمایند. داشتن چنین عقیده ای به اتفاق فرق اسلامی، موجب کفر و خروج از اسلام است، بدین جهت هنگامی که تمام مذاهب اسلامی نماینده به مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامی معرفی کرد، این گروه موفق نگردید که نماینده خود را به مجمع مزبور معرفی نماید، زیرا همه فرق اسلامی، مسلمانی گروه مزبور را قبول نداشتند.
از بزرگترین اهداف شبکه آقاخان، شناسایی و جذب استعدادهای درخشان کشورهای مسلمان و ارائه بورس به نخبگان آنان است تا به گفته مقامات این فرقه، در آینده بتوانند فرهنگ کشورهای مسلمان را منطبق با اقتضائات تمدن غرب و گفتمان مدرن شکل دهند.
ب. شیعه اثنی عشری، گروه مزبور را گمراه و منحرف می‌دانند، زیرا تاویلات بی‌حد و مرز آنان علاوه بر نفی ظواهر شریعت به نفی خشم نبوت هم می‌انجامد. همچنین عدد هفت برای آنان یک ارزش مادر به حساب می‌آید تا آنجایی که همه انبیاء و اوصیا و امامان را منحصر در عدد هفت می دانند و به عقیده ی این فرقه، دین متأثر از عرفان و عقاید هندوئیزم و فلسفه ستاره پرستان است.
ج. عدم پذیرش امامان بعد از امام صادق(ع) خود انحرافی است که به منزله انکار همه ائمه است و انکار یکی از امامان مانند انکار رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ است. انحرافات اسماعیلیه از نظر معرفتی خیلی فراوان است و در واقع تمام انحرافات آنان به همان سه انحراف اول بر می‌گردد.
بخش فرهنگی شبکه آقاخان نیز اخیرا مسئولیت مرمت و بازسازی آثار تاریخی افغانستان و تاجیکستان را جهت نفوذ در افکار عمومی و نخبگان فرهنگی این دو کشور، تدارک دیده است.
تشکیلات فرقه
آقاخان چهارم در حال حاضر از شبکه ای شامل سیصد مؤسسه و برنامه آموزش در هند و پاکستان و کنیا و تانزانیا و چندین کشور دیگر حمایت و پشتیبانی می کند و به کارهای اقتصادی رغبت نشان می دهد.
قطب این فرقه تشکیلات وسیع و سازمان یافته ای را درسراسر جهان تشکیل داده که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. AKA : آکادمی آقاخان که هدف آن عضوگیری و آموزش جهت تبلیغ و نشر اعتقادات و اهداف این فرقه در شهرها و کشورهای دنیا می باشد.
۲. AKES: خدمات آموزشی آقاخان
۳. AKF: بنیاد آقاخان
۴. AKFED: صندوق توسعه اقتصادی آقاخان، جهت برنامه ریزی مالی و تامین بودجه تبلیغاتی فرقه استفاده می شود.
۵. AKPBS: ساختمان برنامه ریزی آقاخان
۶. AKT: فرهنگ آقاخان
۷. AKU: دانشگاه آقاخان
۸. UCA: دانشگاه آسیای مرکزی، بنیاد تمرکز که برای ترویج عقاید فرقه، دانشجویان را از سراسر دنیا به صورت رایگان پذیرش می کند.
۹. خدمات ترویج صنعتی
۱۰. دانشکده پزشکی آقاخان
۱۱. مدرسه پرستاری
۱۲. مرکز اسماعیلیه لندن
۱۳. بنیاد جوایز معماری آقاخان
۱۴. بیمارستان آقاخان کراچی
و دیگر نهادها و موسساتی که در سراسر دنیا جهت تبلیغ، عضو گیری و تامین بودجه های کلان که صرف گسترش فرقه و تبیین آن در کشورهای دنیا بالاخص کشورهای جهان سوم می گردد.
وى در موارد متعدد از جوامع اسماعیلى نزارى دیدن کرده و به ارتقاء فرهنگ و اقتصاد آنها کمک کرده است. بعد از اشغال افغانستان در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط آمریکا؛ آقاخان چهارم از آنجا دیدن کرد و در فعالیتهاى اقتصادى آنجا شرکت نمود.
گسترش فرقه اسماعیلیه در قرن اخیر
آقاخان سوم یعنی«سلطان محمدشاه» که ۷۲ سال رهبری فرقه اسماعلیه را برعهده داشت، مشهورترین شخصیت این فرقه به شمار می‌رود. او پایه گذار نهادها و موسسات اقتصادی و فرهنگی در شبه قاره هند، و بنیان شبکه توسعه آقاخان بود. « سلطان محمد شاه»، از سال ۱۹۳۷تا ۱۹۳۹ رئیس جامعه ی ملل گردید. جامعه ملل، شکل اولیه سازمان ملل فعلی بود که توسط قدرتهای بزرگ و فاتح جنگ جهانی اول تاسیس شد ولی با شروع جنگ جهانی دوم و حمله ارتش رایش به لهستان و شوروی، جامعه ملل از هم فروپاشید.
در این میان، سنت حضور در مجامع بین المللی در فرقه اسماعلیان ادامه یافت و فرزند ارشد سلطان محمدشاه، یعنی علی خان بعدها به عنوان سفیر پاکستان در سازمان ملل برگزیده شد. شایان ذکر است رهبر فعلی فرقه اسماعیله، « کریم آقاخان» می باشد که به عنوان چهل و نهمین امام موروثی اسماعیلیه است. او یکی از ثروتمندترین انسان های روی زمین است؛ درآمد وی ۱۵۰ میلیون دلار در سال تخمین زده می شود. وی دوران کودکی خود را در نایروبی، پایتخت کنیا، سپری و سپس برای تحصیل مدت ۹ سال را در مدرسه‌ی “له روزی” سوییس گذرانید. و در سال ۱۹۵۹ از دانشگاه هاروارد به دریافت مدرک ممتاز لیسانس در رشته‌ی تاریخ اسلام نایل گردید. برادر آقاخان، امین، در سال ۱۹۶۵ پس از فارغ التحصیلی از هاروارد به مقر سازمان ملل، در بخش امور اقتصادی و اجتماعی پیوست. از سال ۱۹۶۸، امین به امور مدیریت و توسعه‌ی اساسی مؤسسات امامت پرداخته است.
کریم آقاخان، در سال های اخیر شبکه توسعه آقاخان (AKDN) که همان مدیریت و سازمان مدرن اسماعیلیه است را شکل داد و پس از آن نیز تشکیلاتی وسیع با بودجه های سنگین که دقیقاَ مشخص نیست از کجا آمده شکل داد و حالا به عنوان سی و دومین ثروتمند انگلیس تحت لوای فعالیت های خیریه در حال توسعه فرقه اسماعیلیه در کشورهای مختلف از جمله کشورهای آفریقایی است. تا جایی که گفته می شد در گردهمایی این فرقه در سال ۲۰۰۸ در آمریکا، ۳۸ هزار نفر از سراسر جهان شرکت کرده اند.
کریم آقاخان روابط گرمی با خانواده پهلوی به ویژه فرح پهلوی دارد
وی نشان‌ها و جوایزی از سازمانهای حرفهای مختلف به خاطر کار در زمینه‌ی معماری و حفظ بناهای تاریخی دریافت کرده است. در سال ۱۹۵۷ عنوان حضرت والا از سوی ملکه‌ی انگلیس و عنوان والاحضرت از سوی شاه ایران در سال ۱۹۵۹ به وی اعطا شد.
در حال حاضر یک شرکت زنجیره ای بین المللی به نام «صندوق توسعه اقتصادی آقاخان» به عنوان محور اقتصادی این فرقه مشغول سرمایه گذاری و اجرای طرح‌های اقتصادی دراکثر نقاط جهان می‌باشد. کارمندان این شرکت در حال حاضر ۱۸ هزار نفر و سرمایه آن بیش از یک و نیم میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. گفته می‌شود که این شبکه همچنین، گروه رسانه ای گسترده ای را تحت کنترل دارد که در ذیل به شاخه هایی از فعالیت های آن اشاره می‌شود:
**گروه رسانه‌های نیشن Nation شامل سه روزنامه و دو هفته نامه و یک شبکه تلویزیونی وهمچنین یک شبکه رادیویی که در آفریقای شرقی و منطقه مدیترانه به جذب مخاطب و اشاعه آموزه‌های اسماعیلی مشغول است. همچنین وی نشریاتی در انگلیس، افغانستان، آذربایجان و برخی دیگر از کشورها دارد و حتی دیدارهایی در راستای توسعه روابط با روئسای جمهور و سران کشورهای افغانستان، پاکستان، امارات، مالزی، روسیه، آذربایجان، آمریکا، هند، فرانسه، ایتالیا، سوریه، سنگال، مراکش، اسپانیا، تاجیکستان و بریتانیا نیز داشته که تصاویرش در سطح اینترنت انتشار یافته و همچنین روابط گرمی با خانواده پهلوی به ویژه فرح پهلوی دارد.
تصاویر بدست آمده از کریم آقا خان در کنار برخی شخصیت های مهم
اهداف ذکر شده برای شبکه فرهنگی – رسانه ای آقاخان به گفته گردانندگان آن مواردی از قبیل: تقویت جامعه مدنی، توسعه روستایی و آموزش زنان و دختران، آموزش کلان با تاسیس دانشگاهها و آکادمی‌های مختلف در سراسر جهان و . . . می‌باشد.
از بزرگترین اهداف شبکه آقاخان، شناسایی و جذب استعدادهای درخشان کشورهای مسلمان و ارائه بورس به نخبگان آنان است تا به گفته مقامات این فرقه، در آینده بتوانند فرهنگ کشورهای مسلمان را منطبق با اقتضائات تمدن غرب و گفتمان مدرن شکل دهند.
این فرقه همچنین همکاری و سرمایه گذاری گسترده ای با شرکت «مایکروسافت» آمریکا، «بنیاد راکفلر»، «بنیاد فورد»، «دانشگاه هاروارد» و «وزارت تعاون و توسعه اقتصادی» آلمان، «آلکاتل» و «بوئینگ»، «بنیاد شل» انگلیس، «صندوق توسعه اجتماعی» ژاپن، «بانک اسکوشیای» کانادا، «سازمان تعاون کلیساهای » هلند، «کانتون» سوئیس، همکاری و روابط نزدیک با دولت‌های ایالتی «گجرات و راجستان و ماهاراشترا، دهلی» هند، «جمعیت تنظیم خانواده» پاکستان، «سازمان باستان شناسی» سوریه و قزاقستان، «حکومت ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان» و همکاری مستقیم با دولت «افغانستان وتانزانیا و سوریه و فیلیپین» را عملی نموده است.
از سوی دیگر، فرقه آقاخان، با انتشار کتابچه ای تحت عنوان «شبکه توسعه آقاخان» اقدام به تشریح تاریخچه و اهداف اقتصادی – فرهنگی و اجتماعی خود در میان بیش از پنجاه کشور و در قالب صدها شرکت و موسسه اقتصادی و فرهنگی نموده است که در بخشی از آن چنین آمده است : «شبکه توسعه آقاخان، متشکل از گروهی از سازمانهای غیرمذهبی، بین المللی و خصوصی است که در جهت بهبود فرصت‌ها و ارتقای شرایط زندگی مردم در مناطق در حال توسعه جهان، تلاش می‌کند که در این راستا فعالیت‌های غیرانتفاعی را در دستور کار خود قرار داده است.
این فرقه همکاری و سرمایه گذاری گسترده ای با شرکت «مایکروسافت» آمریکا، «بنیاد راکفلر»، «بنیاد فورد»، «دانشگاه هاروارد» و «وزارت تعاون و توسعه اقتصادی» آلمان، «آلکاتل» و «بوئینگ»، «بنیاد شل» انگلیس، «صندوق توسعه اجتماعی» ژاپن، «بانک اسکوشیای» کانادا، «سازمان تعاون کلیساهای » هلند، «کانتون» سوئیس، همکاری و روابط نزدیک با دولت‌های ایالتی «گجرات و راجستان و ماهاراشترا، دهلی» هند، «جمعیت تنظیم خانواده» پاکستان، «سازمان باستان شناسی» سوریه و قزاقستان، «حکومت ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان» و همکاری مستقیم با دولت «افغانستان وتانزانیا و سوریه و فیلیپین» را عملی نموده است.
شبکه توسعه آقاخان و جمهوری اسلامی ایران
اسماعیلیه در قرن‌های اخیر، دیگر آن گروه سرکش و یاغی که در کوه‌ها و غارها سنگر می‌گرفتند و با ترورهای مخفیانه خویش، رعب بر دل مخالفان می‌افکندند، نیست، بلکه دستور کار خود را بر مبنای «انطباق با محیط و تغییرات تاریخی» بنا نهاده است. «شبکه توسعه آقاخان» فعالیت‌های گسترده‌ای را در سطح بین‌الملل و همچنین جمهوری اسلامی ایران در حال اجرا دارد.
نوسازی و گسترش فرقه اسماعیلیه در قرن اخیر همزمان با شکل‌گیری فرقه‌های استعماری «بهاییت» و «بابیت» در ایران بوده است، به نظر می‌رسد، نزدیکی شعارها و آموزهای بهاییت و فرقه اسماعیلیه، مدرن، کاملاً حساب شده و تحت یک مدیریت پشت پرده می باشد و این تشابه هیچگاه به صورت اتفاقی رخ نداده است.
بررسی نوع تأثیرپذیری بهائیت در عقاید خود با توجه به هم‌زمانی حمایت انگلستان از آقاخان اول و پیدایش فرقه بهائیت می‌تواند زمینه این آگاهی را افزایش دهد. به عنوان مثال فرا رسیدن قیامت که توسط ائمه اسماعیلی مطرح شد و پایان شریعت و شروع به اباحه‌گری در نسخ شریعت محمدی و تاثیر پذیری توسط باب و بعداً بهاء‌الله تاثیر داشته است، آنجا که طاهره قرهالعین در بدشت (روستایی در هفت کیلومتری شرق شاهرود) قیامت کبری و نسخ شریعت را اعلام کرد و تمام وظایف دینی را ملغی اعلام کرد. جایگزینی «جماعتخانه» در اسماعیلیه آقاخانیه به جای «مسجد» و جایگزینی «مشرق الاذکار» در بهائیت نیز به این شباهت در مدیریت شبکه‌ای دامن می‌زند.
البته ما به هیچ وجه کافران ملحدی چون بهائیان را با فرقه اسماعیلیه مسلمان هم‌ردیف نمی‌دانیم و در جهت تکفیر کسی نیستیم و مرادمان از مطرح کردن این بحث، بررسی علت نزدیکی شعارهایی چون سکولاریسم و اباحه‌گری در طول تاریخ … از ناحیه این دو فرقه متفاوت است که می‌بایست با بررسی و تحقیق، حقیقت تبیین شود و مشخص شود سرمنشأ اصلی و خط دهی از کجاست.
آقاخانیه نظام دعوتش همانند اسماعیلیان سابق نیست و مبلغ به آن معنا ندارد، در حالی‌که با توجه به عمق نفوذ شبکه آقاخان در ساختارهای کشورهای مختلف، بررسی این موضوع که این شبکه چگونه از روش های اقتصادی ، اجتماعی برای جذب مخاطب استفاده می‌کند، ضروری است.
محمدهزاری ویزنه تالش