آخرین شاه قاجار از تبعید تا مرگ
آخرین شاه قاجار از تبعید تا مرگ
11 آبان 1304 روزی بود که احمد شاه، آخرین پادشاه قاجار بعد از خلع از حکومت در 9 آبان همان سال برای آخرین بار ایران را نه برای تفریح بلکه برای تبعید به مقصد اروپا ترک کرد. هر چند که وی نه اولین پادشاه ایران بود که تاج و تخت و کشورش را به اجبار ترک می کرد نه آخرین پادشاه.
11 آبان 1304 روزی بود که احمد شاه، آخرین پادشاه قاجار بعد از خلع از حکومت در 9 آبان همان سال برای آخرین بار ایران را نه برای تفریح بلکه برای تبعید به مقصد اروپا ترک کرد. هر چند که وی نه اولین پادشاه ایران بود که تاج و تخت و کشورش را به اجبار ترک می کرد نه آخرین پادشاه.
پدر بزرگش مظفرالدین شاه "امضا کننده فرمان مشروطیت" در ایران مرد و در کربلا به خاک سپرده شد. پدرش محمد علی شاه بعد از مخالفت با مشروطه و به توپ بستن مجلس با کمک کلنل لیاخوف روسی، از مشروطه خواهان شکست خورد و در بندر ساوونا ایتالیا در تبعید مرد و در کربلا دفن شد.
احمد شاه در تاریخ 25 تیر 1275 در شهر تبریز متولد شد و به تاریخ 22 تیر 1288 در سن دوازده سالگی، پس از فتح تهران توسط قوای مشروطه خواهان و خلع تحقیر آمیز پدرش از سلطنت، توسط مجلس عالی رجال و بزرگان مملکت به پادشاهی رسید. وی در تیر ماه 1293 بعد از رسیدن به سن بلوغ تاجگذاری کرد. تا زمان تاج گذاری احمد شاه دو نفر از سران ایل قاجار نایب السلطه ایران بودند. اولین ازدواج از پنج ازدواج وی در سن 17 سالگی صورت گرفت. وی در مجموع دارای سه فرزند دختر و یک فرزند پسر شد.
تاجگذاری وی مصادف با شروع جنگ جهانی اول شده بود. دولت وقت موضع ایران را در این جنگ بی طرفی اعلام کرد ولی بی طرفی ایران توسط دولت های متخاصم روسیه تزاری، انگلیس و عثمانی نادیده گرفته شد و قوای این سه کشور از شمال، غرب و جنوب وارد ایران شدند. قوای روسیه تا نزدیکی تهران پیش آمدند ولی از براندازی حکومت قاجار منصرف شدند.
در زمان سلطنت وی قرار داد معروف به 1919به تاریخ مرداد 1298 ( 9 اوت 1919 ) میان دولت های ایران و بریتانیا با امضای وثوق الدوله و سر پرسی کاکس ببسته شد. احمدشاه در میهمانی شام لرد کرزن وزیر امور خارجه انگلستان در لندن به صراحت قرارداد 1919 را تایید میکند و نوشیدنی خود را به سلامتی لرد کرزن و همسرش می‌نوشد.
در تاریخ سوم اسفند 1299 کودتایی توسط رضا خان میر پنج با همکاری سید ضیاءالدین طباطبایی و طرح ریزی ژنرال آیرونساید افسر عالی رتبه انگلیس اجرا شد. طی این کودتا مقاومت چندانی از سوی نیروهای محافظ تهران دیده نشد و تنها تلفات نیرو های کودتا چند نفر از نیروهای قزاق بود. بعد از این کودتا احمد شاه مجبور به امضای حکم وزیر الوزرایی سیدضیاء شد ولی یک سال بعد موفق به عزل او با کمک رضا خان میرپنج شد. بعد از کابینه سیدضیاء کابینه قوام، مشیر الدوله، کابینه دوم قوام، مستوفی الممالک و کابینه آخر مشیرالدوله از سوی احمد شاه روی کار آمدند. احمد شاه به اجبار در آبان 1302 رضاخان سپه سالار را به نخست وزیری انتخاب کرد. در فروردین 1303 سعی در عزل کردن رضاخان کرد ولی به علت عدم حمایت مجلس از خودش مجبور به انتخاب مجدد رضاخان به عنوان نخست وزیر شد.
در آخر احمدشاه با رای مثبت مجلس شورای ملی در تاریخ 9 آبان 1304 از سلطنت خلع شد. به متعاقب این امر با تشکیل مجلس موسسان رضا خان با نام رضا شاه پهلوی پادشاه ایران شد.
احمد شاه آخرین پادشاه سلسله قاجار، در 11 آبان سال 1304 ایران را برای آخرین بار ترک کرد و در نهم اسفند 1308 در پاریس در گذشت و در کربلا دفن شد.
احمد شاه در نه سالگی
احمد شاه در کنار پدرش "محمد علی شاه"
احمد شاه در سن 13 سالگی
احمد شاه با الماس دریای نور بر روی کلاهش
مردم ارومیه به استقبال احمد شاه آمده اند
احمد شاه به اتفاق پرنس آرتور، پرنس ادوارد، لرد کرزن در ضیافتی در لندن. (1919)
احمد شاه به همراه سردار سپه
احمد شاه در پاریس. (حوالی 1925)
================================================== =========
تاريخ تولد، محل تولد، هنگام تولد:
در دوم بهمن سال 1276 در تبریز به دنیا آمد.پدر: محمدعلی شاه
مادر: ملکه جهان
برادر: محمد حسن ميرزا
خواهر:-
همسران: بدرالملوک،لیداجهانبانی،خا نم خانما معزی،دل آرام،فاطمه
فرزندان: ایراندخت، همایوندخت، مریم دخت، فریدون میرزا
مشخصات فردی:
احمد شاه ذاتا استعداد رهبری نداشت.
دوران زندگي:
پدرش احمدشاه؛ ششمین پادشاه از دودمان قاجار بود.
احمد؛ دومین پسر محمدعلی‌شاه و نخستین فرزند پسر او از ملکه جهان بود که در هنگام ولیعهدی پدرش متولد شد. وی که قبل از رسیدن به مقام سلطنت،«احمد میرزا» خوانده می‌شد، دوران کودکی اش در تبریز سپری شد.وی فوق‌العاده مورد توجه و علاقهٔ پدر و مادرش بود که این علاقه مفرط او را شخصی ضعیف النفس و متکی به غیر بار آورد.
سلطنت:
پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، توسط مجلس عالی رجال و بزرگان مملکت در ۱۲سالگی به سلطنت رسید.او هفتمین و آخرین پادشاه قاجار در ایران است.
نایب السلطنه های احمد شاه:
تا رسیدن احمد شاه به سن بلوغ و تاجگذاری در تیر ۱۲۹۳ خورشیدی، ابتدا عضدالملک و سپس ناصرالملک از سران ایل قاجار نایب السلطنه بودند.
ازدواج:
در سن ۱۷سالگی (یک سال پیش از تاجگذاری) با «بدرالملوک» که پدرش شاهزاده ظهیر السلطان نوهٔ عباس میرزا بود، ازدواج کرد. این ازدواج توسط مادر احمدشاه ترتیب داده شده بود. عروس در آن هنگام ۱۲ساله بود و در تنها مدرسهٔ دخترانهٔ تهران درس می‌خواند. مراسم عقد با تشریفات مفصلی انجام شد و حاصل این ازدواج،دختر بزرگ احمدشاه، ایراندخت بود. گفته می‌شود بدرالملوک بسیار زیبا بود و احمدشاه به او علاقهٔ بسیار داشت. اغلب او را به تالار آینهٔ کاخ گلستان می‌برد و به انعکاس عکس او در آینه‌ها می‌نگریست و می‌گفت: «در این‌جا من فقط یک بدری ندارم؛ بلکه هزاران بدری دارم.»
احمدشاه ۳بار دیگر نیز ازدواج کرد و به جز «لیدا جهانبانی» که از وی صاحب فرزندی نشد، صاحب ۲ دختر به نام‌های «همایون دخت»از خانم خانما معزی و «مریم دخت» از دل آرام و یک پسر به نام فریدون میرزا از فاطمه شد. او جوان ترین شهریار دودمان قاجار بود.
نخست وزیران معروف احمد شاه:
از نخست وزیران معروف دوران احمد شاه،می توان از حاج ابراهیم کلانتر،قائم مقام فراهانی ; حاج میرزا آقاسی،امیرکبیر،سپهسالار،م ستوفی الممالک،امین السلطان،عین الدوله،مشیر الدوله،مشیر الدوله پیرنیا،قوام السلطنه و وثوق الدوله نام برد.
چهره های معروف دوران احمد شاه:
از چهره های مشهور این دوره می توان از محمدعلی میرزا دولتشاه،میرزا رضا کرمانی،میرزای شیرازی،کامران میرزا،ظل السلطان،تاج السلطنه،فروغ الدوله،فخر الدوله،شعاع السلطنه،ارشد الدوله،سالار الدوله و مهد علیا نام برد.
اروپا:
احمدشاه اندکی پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و قدرت گرفتن سردار سپه به اروپا رفت و پس از آن که سردار سپه به وفاداری به شاه سوگند خورد، به ایران بازگشت.
خارج شدن قدرت از دست شاه:
پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ عملا قدرت از دست او خارج شد. به طوری که هیچ امری بدون رضایت سردار سپه به انجام نمی رسید.
قرارداد 1907:
در این زمان عثمانی نیز مدتی غرب و شمال غرب را در تصرف داشت. قرارداد 1907 هم که کشور را به سه بخش تقسیم می کرد عملا استقلال و تمامیت ارضی ایران را نقض می کرد. بدین معنی که مناطق شمالی و غربی و همچنین شرقی ایران به منطقه تحت نفوذ روسیه و منطقه جنوب و جنوب غربی و جنوب شرقی به منطقه تحت نفوذ بریتانیا در آمد.
قرارداد 1915:
فقط بخش مرکزی بی طرف ماند که طی قرارداد 1915 بین روسیه و بریتانیا تقسیم شد. چندی بعد در روسیه با روی کار آمدن حکومت بلشویکی به جای حکومت تزاری ،حکومت جدید،رسما الغای قرارداد ۱۹۱۵ را اعلام نمود.
سفر دوم به اروپا:
پس از قدرت گرفتن سردار سپه و تحمیل خود به احمدشاه به عنوان نخست وزیر، احمدشاه به دلیل ناخوشی بر آن شد که دگرباره به اروپا سفر کند.
پایان پادشاهی دودمان قاجار:
در هنگام اقامت وی در اروپا، با رأی مجلس موسسانی که سردار سپه ترتیب داده بود از قدرت برکنار شد و بدین‌سان پادشاهی دودمان قاجار به پایان رسید.
مهمترین وقایع دوران سلطنت احمد شاه:
در زمان این شاه وقایع مختلفی در ایران رخ داد که معروف ترین آنها جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط متفقین بود. حکومت مرکزی هم که فاقد قدرت نظامی لازم بود، نتوانست جلوی اشغال گران را بگیرد.
احمد شاه ؛مجددا راهی اروپا:
رضاخان پهلوي به محض آن كه در سوم آبان 1302 به مقام نخست وزيري رسيد، احمد شاه را ناچار كرد مجدداً رهسپار اروپا شود.
قدرت حكومت در دست رضاخان:
یک برادر احمدشاه به عنوان نايب‌السلطنه در تهران ماند و رضاخان او را نيز وادار كرد در امور دولت دخالت نكند. در چنين شرايطي قاجارها هيچگونه قدرتي در اختيار نداشتند و تمام قدرت حكومت در دست رضاخان بود. رضاخان در غياب احمد شاه روز به روز موقعيت خود را تحكيم مي‌كرد و در عين حال مي‌كوشيد تا با تبليغاتي گسترده عليه احمد شاه او را نسبت به سرنوشت مملكت لاقيد و بياعتنا نشان دهد. عوامل رضاخان در شهرهاي مختلف چنين تبليغ مي‌كردند كه شاه علاقه‌اي به ايران ندارد و به دنبال عياشي در فرنگ است.
بازگشت به ايران:
احمد شاه پس از تثبيت موقعيت رضاخان در ايران و به خصوص پس از رأي اعتمادي كه با نيرنگ، توطئه و فشار در 22 فروردين 1303 از مجلس گرفته شد، براي بازگشت به ايران در حالتي ترديد آميز قرار گرفت. اما پس از مدتي مطالعه تصميم به بازگشت به ايران و حفظ سلطنت گرفت. انگليسي‌ها وقتي كه از تصميم شاه براي عزيمت به ايران مطلع شدند، نزد او رفتند و ضمن مبالغه در اوضاع آشفته ايران صلاح او را در اين دانستند كه تا مدتي از رفتن به ايران چشم بپوشد تا رضاخان بتواند امنيت لازم را در كشور فراهم آورد
. انگليسي‌ها قيام شيخ خزعل را نمونه‌اي از عدم امنيت برشمردند و احمد شاه كه از واقعيات پشت پرده تا حدود زيادي بي‌خبر بود، به راستي باور كرد كه در گوشه و كنار كشور شورش‌هايي وجود دارد كه حتي در صورت ورود وي به ايران ممكن است جان او به خطر بيفتد.
هر چه مدت توقف شاه در اروپا بيشتر مي‌شد، تبليغات طرفداران رضاخان هم مبني بر اين كه شاه علاقه‌اي به سرنوشت ايران ندارد، بيشتر مي‌شد و مردم نيز جوسازيها را باور مي‌كردند. در اواخر 1303 هنگامي كه شيخ خزعل عليه رضاخان در خوزستان قيام كرد، احمد شاه نيز به حمايت از او برخاست.
رضاخان نيروي بزرگي براي سركوب خزعل اعزام كرد. مجلس، خزعل و هوادارانش را خائن خواند. سپس با ميانجي‌گري انگليسي‌ها كه درباره نفت و گسترش فعاليت شركت نفت انگليسي ـ ايراني با رضاخان به توافق رسيده بودند، خزعل به رضاخان تسليم و به تهران فرستاده شد.
تصرف خوزستان:
خوزستان نيز به وسيله ارتش رضاخان تصرف شد.
اوضاع پس از سركوب قيام خزعل:
پس از سركوب قيام خزعل و در زمستان 1303 رضاخان با شورش كردها به سركردگي اسماعيل سميتقو مواجه شد. اين قيام كه از غرب درياچه اروميه آغاز شده بود نيز توسط رضاخان سركوب شد.
سرکوب ايلات تركمن خراسان:
به دنبال اين رويداد ايلات تركمن خراسان نيز كه عليه رضاخان بپا خاسته بودند سركوب و يا تسليم شدند. پس از اين حوادث، رضاخان در ادامه تبليغات عليه سلطنت احمد شاه چنين وانمود كرد كه در پس همه اين شورشها، قاجارها قرار گرفته‌اند.رضاخان؛ فرمانده كل قوا:
در بهمن 1303 اين جوسازيها به مجلس شوراي ملي منتقل شد و رضاخان تأكيد كرد كه ادامه همكاري بين او و دودمان قاجار غير ممكن است. مجلس تحت فشار رضاخان در 26 بهمن همان سال فرماندهي كل قوا را به رضاخان سپرد و به قدرت روز افزون وي در كشور صحه گذاشت.
رضاخان و فريب افكار عمومي:
از سوي ديگر رضاخان به منظور فريب افكار عمومي و آرامش اوضاع، به موازات اين تحولات، ظاهري ترقي‌خواه به خود گرفت.از توزيع اراضي دولتي ميان كشاورزان، تقليل ساعات كار كارگران، آزادي بيان و مطبوعات، تشكيل احزاب، حق اعتصاب و انتخابات آزاد صحبت به ميان آورد.
بدبيني نسبت به احمد شاه:
در نيمه اول 1304 تبليغات گسترده‌اي درباره ترقي خواهي و ميهن پرستي رضاخان به راه افتاد. خمير مايه اين تبليغات ضرورت جلوگيري از بازگشت احمد شاه و لزوم خلع دودمان قاجار بود. با تبليغاتي كه توسط عوامل رضاخان انجام گرفت بدبيني نسبت به احمد شاه فزوني يافت. هر چه مواضع رضاخان مستحكم‌تر مي‌شد، تبليغ عليه احمد شاه نيز گسترده‌‌تر مي‌گشت.
عدم صلاحيت شاه:
آرام آرام و با برنامه قبلي تلگرافهايي از سوي فرماندهان نظامي و حكام بعضي ايالات به مركز مخابره شد كه عدم صلاحيت شاه را در ادامه سلطنت تأكيد مي‌كردند و خواستار سلطنت رضاخان بودند.
تمایل مردم به ادامه حكومت رضاخان:
در كنار اين تلاشهاي زيركانه، در ميان مردم چنين شايع كردند كه احمد شاه ممكن است بدون توجه به زحمات و كوشش‌هاي رضاخان درصدد خلع او از نخست وزيري برآيد و بار ديگر اوضاع سامان يافته كشور را آشفته سازد. مردم كه به شدت از تشديد هرج و مرج در كشور بيم داشتند به ادامه حكومت رضاخان تمايل نشان مي‌دادند و به اين ترتيب زمينه ذهني بيشتري براي بركناري احمد شاه فراهم مي‌شد. تبليغات رضاخان و طرفدارانش عليه احمد شاه تا به آن اندازه بود كه شخصيت‌هايي مانند مدرس نيز نتوانستند كاري در خنثي كردن آن انجام دهند.
ماده واحده ی خلع قاجار از سطنت:
پس از آن كه عمال انگليس اذهان مردم را به سود رضاخان آماده كردند، سرانجام در نهم آبان 1304 ماده واحدهاي به صورت طرح تقديم مجلس پنجم شد كه در آن خلع قاجار از سطنت و سپردن حكومت موقت به رضاخان خواسته شده بود. اين ماده واحده به پيشنهاد «سيد محمد تدين» نايب رئيس مجلس مطرح شد. براساس اين پيشنهاد مسئوليت تعيين شكل حكومت آتي بر عهده مجلس مؤسساني بود كه بايد بعداً تشكيل مي‌شد. پيشنهاد تدين در همان روز طرح، با 80 رأي مثبت از مجموع 85 نماينده حاضر در مجلس به تصويب رسيد و بدين ترتيب به حدود ۱۳۰ سال حاكميت سلسله قاجار بر ايران خاتمه داد.
متن طرح قانوني انقراض قاجاريه:
مجلس شوراي ملي به نام سعادت ملت ايران، انقراض سلسلة قاجاريه را اعلام نموده و حكومت موقتي را در حدود قانون اساسي و قوانين موضوعة مملكتي به شخص رضاخان پهلوي واگذار مي‌نمايد. تعيين حكومت قطعي موكول به نظر مجلس مؤسسان است كه براي تغيير مواد 36 و 37 و 38 و 40 متمم قانون اساسي تشكيل مي‌شود.
والا حضرت اقدس؛ ريیس حكومت موقت:
بعد از تصويب طرح انقراض قاجاريه در مجلس، رضاخان سردار سپه با عنوان جديد «والا حضرت اقدس» رياست حكومت موقتي را تا تعيين تكليف حكومت آيندة ايران به دست گرفت.
احمد شاه؛ پادشاه قانوني مشروطة ايران:
احمد شاه قاجار با صدور اعلاميه‌اي در پاريس خلع خود را از سلطنت غير قانوني اعلام كرد و خود را «پادشاه قانوني مشروطة ايران» خواند، امّا رضاخان بياعتنا به اعتراض پادشاه مخلوع، برادر و وليعهد او محمد حسن ميرزا را نيز به خفت از كشور اخراج كرد.
به رسميت شناختن حكومت رضاخان:
10 روز پس از خلع احمد شاه از سلطنت،سفير انگلستان نزد رضاخان رفت و طي يادداشتي از سوي دولت انگلستان حكومت وي را به رسميت شناخت. فرداي همان روز نيز سفير شوروي به ديدار رضاخان شتافت و به رسميت شناختن حكومت او را توسط دولت متبوعش اعلام كرد.
پادشاهی رضاخان:
با حمايت همه جانبه‌اي كه از سوي دولتهاي بزرگ خارجي صورت گرفت، رضاخان روز 15 آذر 1304 مجلس مؤسسان را با نطق خود افتتاح كرد. اين مجلس پس از 6 روز بحث،رضاخان را به پادشاهي ايران انتخاب و سلطنت را در خانواده او موروثي اعلام كرد.
واكنش احمدشاه به انقراض قاجاريه:
در روز نهم آبان 1304 با تصويب ماده واحدهاي در مجلس شوراي ملي، انقراض سلسله قاجار در ايران رسماً اعلام شد. اين رويداد تاريخي نتيجه عزم رضاخان پهلوي براي كسب قدرت مطلق در كشور بود. تا پيش از اين، رضاخان با مسئوليت‌هايي چون فرمانده ديويزيون قزاق، سردار سپه و نخست وزير از بيشترين اختيارات در كشور برخوردار بود، ولي قبضه كامل قدرت نيازمند كنار نهادن احمد شاه و سلطنت او بود. از اهدافي كه رضاخان در طرح موضوع «جمهوري» دنبال مي‌كرد نيز دستيابي به همين هدف بود. رضاخان با اعلام اين موضوع در حقيقت به دنبال برچيدن بساط سلطنت قاجار و به قدرت رسيدن بود، به ويژه كه حكومت لائيك آتاترك نيز كه صميمي ترين دوستش در خارج از كشور و خط دهنده رضاخان در مبارزه با مباني اعتقادي مردم بود، الگوي حكومت او شده بود. براساس محاسبات رضاخان، حذف سلطنت احمد شاه قاجار مهمترين عامل در فراهم آوردن زمينه قدرت مطلق مورد نظر بود.
سود کلان:
لازم به ذکر است که او در پاریس به خرید و فروش زمین پرداخت و از این راه سود کلانی عایدش گردید.
سکه های دوران احمد شاه قاجار :
در دوم بهمن سال 1276 در تبریز به دنیا آمد.پدر: محمدعلی شاه
مادر: ملکه جهان
برادر: محمد حسن ميرزا
خواهر:-
همسران: بدرالملوک،لیداجهانبانی،خا نم خانما معزی،دل آرام،فاطمه
فرزندان: ایراندخت، همایوندخت، مریم دخت، فریدون میرزا
مشخصات فردی:
احمد شاه ذاتا استعداد رهبری نداشت.
دوران زندگي:
پدرش احمدشاه؛ ششمین پادشاه از دودمان قاجار بود.
احمد؛ دومین پسر محمدعلی‌شاه و نخستین فرزند پسر او از ملکه جهان بود که در هنگام ولیعهدی پدرش متولد شد. وی که قبل از رسیدن به مقام سلطنت،«احمد میرزا» خوانده می‌شد، دوران کودکی اش در تبریز سپری شد.وی فوق‌العاده مورد توجه و علاقهٔ پدر و مادرش بود که این علاقه مفرط او را شخصی ضعیف النفس و متکی به غیر بار آورد.
سلطنت:
پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، توسط مجلس عالی رجال و بزرگان مملکت در ۱۲سالگی به سلطنت رسید.او هفتمین و آخرین پادشاه قاجار در ایران است.
نایب السلطنه های احمد شاه:
تا رسیدن احمد شاه به سن بلوغ و تاجگذاری در تیر ۱۲۹۳ خورشیدی، ابتدا عضدالملک و سپس ناصرالملک از سران ایل قاجار نایب السلطنه بودند.
ازدواج:
در سن ۱۷سالگی (یک سال پیش از تاجگذاری) با «بدرالملوک» که پدرش شاهزاده ظهیر السلطان نوهٔ عباس میرزا بود، ازدواج کرد. این ازدواج توسط مادر احمدشاه ترتیب داده شده بود. عروس در آن هنگام ۱۲ساله بود و در تنها مدرسهٔ دخترانهٔ تهران درس می‌خواند. مراسم عقد با تشریفات مفصلی انجام شد و حاصل این ازدواج،دختر بزرگ احمدشاه، ایراندخت بود. گفته می‌شود بدرالملوک بسیار زیبا بود و احمدشاه به او علاقهٔ بسیار داشت. اغلب او را به تالار آینهٔ کاخ گلستان می‌برد و به انعکاس عکس او در آینه‌ها می‌نگریست و می‌گفت: «در این‌جا من فقط یک بدری ندارم؛ بلکه هزاران بدری دارم.»
احمدشاه ۳بار دیگر نیز ازدواج کرد و به جز «لیدا جهانبانی» که از وی صاحب فرزندی نشد، صاحب ۲ دختر به نام‌های «همایون دخت»از خانم خانما معزی و «مریم دخت» از دل آرام و یک پسر به نام فریدون میرزا از فاطمه شد. او جوان ترین شهریار دودمان قاجار بود.
نخست وزیران معروف احمد شاه:
از نخست وزیران معروف دوران احمد شاه،می توان از حاج ابراهیم کلانتر،قائم مقام فراهانی ; حاج میرزا آقاسی،امیرکبیر،سپهسالار،م ستوفی الممالک،امین السلطان،عین الدوله،مشیر الدوله،مشیر الدوله پیرنیا،قوام السلطنه و وثوق الدوله نام برد.
چهره های معروف دوران احمد شاه:
از چهره های مشهور این دوره می توان از محمدعلی میرزا دولتشاه،میرزا رضا کرمانی،میرزای شیرازی،کامران میرزا،ظل السلطان،تاج السلطنه،فروغ الدوله،فخر الدوله،شعاع السلطنه،ارشد الدوله،سالار الدوله و مهد علیا نام برد.
اروپا:
احمدشاه اندکی پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و قدرت گرفتن سردار سپه به اروپا رفت و پس از آن که سردار سپه به وفاداری به شاه سوگند خورد، به ایران بازگشت.
خارج شدن قدرت از دست شاه:
پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ عملا قدرت از دست او خارج شد. به طوری که هیچ امری بدون رضایت سردار سپه به انجام نمی رسید.
قرارداد 1907:
در این زمان عثمانی نیز مدتی غرب و شمال غرب را در تصرف داشت. قرارداد 1907 هم که کشور را به سه بخش تقسیم می کرد عملا استقلال و تمامیت ارضی ایران را نقض می کرد. بدین معنی که مناطق شمالی و غربی و همچنین شرقی ایران به منطقه تحت نفوذ روسیه و منطقه جنوب و جنوب غربی و جنوب شرقی به منطقه تحت نفوذ بریتانیا در آمد.
قرارداد 1915:
فقط بخش مرکزی بی طرف ماند که طی قرارداد 1915 بین روسیه و بریتانیا تقسیم شد. چندی بعد در روسیه با روی کار آمدن حکومت بلشویکی به جای حکومت تزاری ،حکومت جدید،رسما الغای قرارداد ۱۹۱۵ را اعلام نمود.
سفر دوم به اروپا:
پس از قدرت گرفتن سردار سپه و تحمیل خود به احمدشاه به عنوان نخست وزیر، احمدشاه به دلیل ناخوشی بر آن شد که دگرباره به اروپا سفر کند.
پایان پادشاهی دودمان قاجار:
در هنگام اقامت وی در اروپا، با رأی مجلس موسسانی که سردار سپه ترتیب داده بود از قدرت برکنار شد و بدین‌سان پادشاهی دودمان قاجار به پایان رسید.
مهمترین وقایع دوران سلطنت احمد شاه:
در زمان این شاه وقایع مختلفی در ایران رخ داد که معروف ترین آنها جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط متفقین بود. حکومت مرکزی هم که فاقد قدرت نظامی لازم بود، نتوانست جلوی اشغال گران را بگیرد.
احمد شاه ؛مجددا راهی اروپا:
رضاخان پهلوي به محض آن كه در سوم آبان 1302 به مقام نخست وزيري رسيد، احمد شاه را ناچار كرد مجدداً رهسپار اروپا شود.
قدرت حكومت در دست رضاخان:
یک برادر احمدشاه به عنوان نايب‌السلطنه در تهران ماند و رضاخان او را نيز وادار كرد در امور دولت دخالت نكند. در چنين شرايطي قاجارها هيچگونه قدرتي در اختيار نداشتند و تمام قدرت حكومت در دست رضاخان بود. رضاخان در غياب احمد شاه روز به روز موقعيت خود را تحكيم مي‌كرد و در عين حال مي‌كوشيد تا با تبليغاتي گسترده عليه احمد شاه او را نسبت به سرنوشت مملكت لاقيد و بياعتنا نشان دهد. عوامل رضاخان در شهرهاي مختلف چنين تبليغ مي‌كردند كه شاه علاقه‌اي به ايران ندارد و به دنبال عياشي در فرنگ است.
بازگشت به ايران:
احمد شاه پس از تثبيت موقعيت رضاخان در ايران و به خصوص پس از رأي اعتمادي كه با نيرنگ، توطئه و فشار در 22 فروردين 1303 از مجلس گرفته شد، براي بازگشت به ايران در حالتي ترديد آميز قرار گرفت. اما پس از مدتي مطالعه تصميم به بازگشت به ايران و حفظ سلطنت گرفت. انگليسي‌ها وقتي كه از تصميم شاه براي عزيمت به ايران مطلع شدند، نزد او رفتند و ضمن مبالغه در اوضاع آشفته ايران صلاح او را در اين دانستند كه تا مدتي از رفتن به ايران چشم بپوشد تا رضاخان بتواند امنيت لازم را در كشور فراهم آورد
. انگليسي‌ها قيام شيخ خزعل را نمونه‌اي از عدم امنيت برشمردند و احمد شاه كه از واقعيات پشت پرده تا حدود زيادي بي‌خبر بود، به راستي باور كرد كه در گوشه و كنار كشور شورش‌هايي وجود دارد كه حتي در صورت ورود وي به ايران ممكن است جان او به خطر بيفتد.
هر چه مدت توقف شاه در اروپا بيشتر مي‌شد، تبليغات طرفداران رضاخان هم مبني بر اين كه شاه علاقه‌اي به سرنوشت ايران ندارد، بيشتر مي‌شد و مردم نيز جوسازيها را باور مي‌كردند. در اواخر 1303 هنگامي كه شيخ خزعل عليه رضاخان در خوزستان قيام كرد، احمد شاه نيز به حمايت از او برخاست.
رضاخان نيروي بزرگي براي سركوب خزعل اعزام كرد. مجلس، خزعل و هوادارانش را خائن خواند. سپس با ميانجي‌گري انگليسي‌ها كه درباره نفت و گسترش فعاليت شركت نفت انگليسي ـ ايراني با رضاخان به توافق رسيده بودند، خزعل به رضاخان تسليم و به تهران فرستاده شد.
تصرف خوزستان:
خوزستان نيز به وسيله ارتش رضاخان تصرف شد.
اوضاع پس از سركوب قيام خزعل:
پس از سركوب قيام خزعل و در زمستان 1303 رضاخان با شورش كردها به سركردگي اسماعيل سميتقو مواجه شد. اين قيام كه از غرب درياچه اروميه آغاز شده بود نيز توسط رضاخان سركوب شد.
سرکوب ايلات تركمن خراسان:
به دنبال اين رويداد ايلات تركمن خراسان نيز كه عليه رضاخان بپا خاسته بودند سركوب و يا تسليم شدند. پس از اين حوادث، رضاخان در ادامه تبليغات عليه سلطنت احمد شاه چنين وانمود كرد كه در پس همه اين شورشها، قاجارها قرار گرفته‌اند.رضاخان؛ فرمانده كل قوا:
در بهمن 1303 اين جوسازيها به مجلس شوراي ملي منتقل شد و رضاخان تأكيد كرد كه ادامه همكاري بين او و دودمان قاجار غير ممكن است. مجلس تحت فشار رضاخان در 26 بهمن همان سال فرماندهي كل قوا را به رضاخان سپرد و به قدرت روز افزون وي در كشور صحه گذاشت.
رضاخان و فريب افكار عمومي:
از سوي ديگر رضاخان به منظور فريب افكار عمومي و آرامش اوضاع، به موازات اين تحولات، ظاهري ترقي‌خواه به خود گرفت.از توزيع اراضي دولتي ميان كشاورزان، تقليل ساعات كار كارگران، آزادي بيان و مطبوعات، تشكيل احزاب، حق اعتصاب و انتخابات آزاد صحبت به ميان آورد.
بدبيني نسبت به احمد شاه:
در نيمه اول 1304 تبليغات گسترده‌اي درباره ترقي خواهي و ميهن پرستي رضاخان به راه افتاد. خمير مايه اين تبليغات ضرورت جلوگيري از بازگشت احمد شاه و لزوم خلع دودمان قاجار بود. با تبليغاتي كه توسط عوامل رضاخان انجام گرفت بدبيني نسبت به احمد شاه فزوني يافت. هر چه مواضع رضاخان مستحكم‌تر مي‌شد، تبليغ عليه احمد شاه نيز گسترده‌‌تر مي‌گشت.
عدم صلاحيت شاه:
آرام آرام و با برنامه قبلي تلگرافهايي از سوي فرماندهان نظامي و حكام بعضي ايالات به مركز مخابره شد كه عدم صلاحيت شاه را در ادامه سلطنت تأكيد مي‌كردند و خواستار سلطنت رضاخان بودند.
تمایل مردم به ادامه حكومت رضاخان:
در كنار اين تلاشهاي زيركانه، در ميان مردم چنين شايع كردند كه احمد شاه ممكن است بدون توجه به زحمات و كوشش‌هاي رضاخان درصدد خلع او از نخست وزيري برآيد و بار ديگر اوضاع سامان يافته كشور را آشفته سازد. مردم كه به شدت از تشديد هرج و مرج در كشور بيم داشتند به ادامه حكومت رضاخان تمايل نشان مي‌دادند و به اين ترتيب زمينه ذهني بيشتري براي بركناري احمد شاه فراهم مي‌شد. تبليغات رضاخان و طرفدارانش عليه احمد شاه تا به آن اندازه بود كه شخصيت‌هايي مانند مدرس نيز نتوانستند كاري در خنثي كردن آن انجام دهند.
ماده واحده ی خلع قاجار از سطنت:
پس از آن كه عمال انگليس اذهان مردم را به سود رضاخان آماده كردند، سرانجام در نهم آبان 1304 ماده واحدهاي به صورت طرح تقديم مجلس پنجم شد كه در آن خلع قاجار از سطنت و سپردن حكومت موقت به رضاخان خواسته شده بود. اين ماده واحده به پيشنهاد «سيد محمد تدين» نايب رئيس مجلس مطرح شد. براساس اين پيشنهاد مسئوليت تعيين شكل حكومت آتي بر عهده مجلس مؤسساني بود كه بايد بعداً تشكيل مي‌شد. پيشنهاد تدين در همان روز طرح، با 80 رأي مثبت از مجموع 85 نماينده حاضر در مجلس به تصويب رسيد و بدين ترتيب به حدود ۱۳۰ سال حاكميت سلسله قاجار بر ايران خاتمه داد.
متن طرح قانوني انقراض قاجاريه:
مجلس شوراي ملي به نام سعادت ملت ايران، انقراض سلسلة قاجاريه را اعلام نموده و حكومت موقتي را در حدود قانون اساسي و قوانين موضوعة مملكتي به شخص رضاخان پهلوي واگذار مي‌نمايد. تعيين حكومت قطعي موكول به نظر مجلس مؤسسان است كه براي تغيير مواد 36 و 37 و 38 و 40 متمم قانون اساسي تشكيل مي‌شود.
والا حضرت اقدس؛ ريیس حكومت موقت:
بعد از تصويب طرح انقراض قاجاريه در مجلس، رضاخان سردار سپه با عنوان جديد «والا حضرت اقدس» رياست حكومت موقتي را تا تعيين تكليف حكومت آيندة ايران به دست گرفت.
احمد شاه؛ پادشاه قانوني مشروطة ايران:
احمد شاه قاجار با صدور اعلاميه‌اي در پاريس خلع خود را از سلطنت غير قانوني اعلام كرد و خود را «پادشاه قانوني مشروطة ايران» خواند، امّا رضاخان بياعتنا به اعتراض پادشاه مخلوع، برادر و وليعهد او محمد حسن ميرزا را نيز به خفت از كشور اخراج كرد.
به رسميت شناختن حكومت رضاخان:
10 روز پس از خلع احمد شاه از سلطنت،سفير انگلستان نزد رضاخان رفت و طي يادداشتي از سوي دولت انگلستان حكومت وي را به رسميت شناخت. فرداي همان روز نيز سفير شوروي به ديدار رضاخان شتافت و به رسميت شناختن حكومت او را توسط دولت متبوعش اعلام كرد.
پادشاهی رضاخان:
با حمايت همه جانبه‌اي كه از سوي دولتهاي بزرگ خارجي صورت گرفت، رضاخان روز 15 آذر 1304 مجلس مؤسسان را با نطق خود افتتاح كرد. اين مجلس پس از 6 روز بحث،رضاخان را به پادشاهي ايران انتخاب و سلطنت را در خانواده او موروثي اعلام كرد.
واكنش احمدشاه به انقراض قاجاريه:
در روز نهم آبان 1304 با تصويب ماده واحدهاي در مجلس شوراي ملي، انقراض سلسله قاجار در ايران رسماً اعلام شد. اين رويداد تاريخي نتيجه عزم رضاخان پهلوي براي كسب قدرت مطلق در كشور بود. تا پيش از اين، رضاخان با مسئوليت‌هايي چون فرمانده ديويزيون قزاق، سردار سپه و نخست وزير از بيشترين اختيارات در كشور برخوردار بود، ولي قبضه كامل قدرت نيازمند كنار نهادن احمد شاه و سلطنت او بود. از اهدافي كه رضاخان در طرح موضوع «جمهوري» دنبال مي‌كرد نيز دستيابي به همين هدف بود. رضاخان با اعلام اين موضوع در حقيقت به دنبال برچيدن بساط سلطنت قاجار و به قدرت رسيدن بود، به ويژه كه حكومت لائيك آتاترك نيز كه صميمي ترين دوستش در خارج از كشور و خط دهنده رضاخان در مبارزه با مباني اعتقادي مردم بود، الگوي حكومت او شده بود. براساس محاسبات رضاخان، حذف سلطنت احمد شاه قاجار مهمترين عامل در فراهم آوردن زمينه قدرت مطلق مورد نظر بود.
سود کلان:
لازم به ذکر است که او در پاریس به خرید و فروش زمین پرداخت و از این راه سود کلانی عایدش گردید.
سکه های دوران احمد شاه قاجار :
- 50 دینار
- 100 دینار
- شاهی سفید
- شاهی دایره کوچک
- شاهی صاحب الزمان
- ربعی دایره بزرگ
- ربعی دایره کوچک
- 500 دینار خطی
- 500 دینار تصویری
- 1000 دینار خطی
- 1000 دینار تصویری
- 1000 دینار همایونی
- 2000 دینار خطی
- 2000 دینار تصویری
- 2000 دینار همایونی
- 2 قران
- 5000 دینار تصویری
تاريخ فوت، محل فوت، هنگام فوت، محل دفن:
در هشتم اسفند سال ۱۳۰۸ (۱۹۳۰ میلادی) براثر ورم کلیه در «نویی سورسن» در حومهٔ پاریس درگذشت. جسد او طبق وصیتش به عتبات عالیات حمل و در کنار آرامگاه پدرش محمد علی شاه در کربلا به خاک سپرده شد.
+ نوشته شده در سه شنبه بیست و چهارم اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۶:۰ ب.ظ توسط محمد هزاری ویزنه تالش آستارا
|
محمدهزاری ویزنه تالش