پُل را بجنبان! (چگونه می‌شود به پُل های انزلی و غازیان جان داد؟)
پُل را بجنبان! (چگونه می‌شود به پُل های انزلی و غازیان جان داد؟)
(وقایع‌نگاری ساختِ پُل‌های متحرّک انزلی و غازیان)
تا پیش از سال ۱۳۱۸ شمسی که پُل‌های انزلی و غازیان رسماً مورد بهره برداری قرار گرفتند انزلی هیچ راهی از طریق خشکی به رشت ِمرکز استان و تهرانِ پایتخت نداشت. و هم این‌که اساساً آمد و شد از تهران به آذربایجان با واسطه‌ی راه شوسه از انزلی و آستارا میسّر نبود. آن‌وقت‌ها قایق‌ها تنها وسایط ارتباطی آ‌دمها و بارها بودند از انزلی به اقصی نقاط کشور و کار و بار کرجی‌بان ها از همین رو سکّه بود. در ۱۲۳۱ شمسی «موسیو بهلر» فرانسوی این نیاز را شناخت و ساختِ پُلی در حدِّ فاصل بین غازیان و میان‌پشته را برای تسهیل در امر سیاحت و تجارت به دربار «ناصرالدین‌شاه قاجار» پیشنهاد داد. طرحِ سرتیپ فرانسوی اما به دل سلطان صاحب‌قران ننشست و این گذشت تا زمان پادشاهی «رضاخان میرپنج» رسید. روزهای پایانی ِپاییز ۱۳۱۴ شمسی حالا دیگر ده سالی بود که انزلی، پَهلوی بود. شهر زمان کوتاهی بود که بُلوار و موزیک‌جا را داشت و حالا فرمان ساخت دو پُل انزلی و غازیان هم از سوی دربار با اعتبار یک میلیون هشتصدهزار تومان رسید. پس قرارداد ساخت پُل غازیان- میان‌پشته و پُلِ انزلی- میان‌پشته با شرکت بزرگِ پُل سازِ آلمانی «سنتاب» بسته شد که شرکت سوئدیِ «موتلا» یاری‌اش می‌کرد. مدیریت تدارکات پروژه را اما خود سوئدی‌ها به سرپرستی «موسیو جوانی» داشتند. متصدی آرماتور بندی «موسیو هولم» بود و تصدیِ سیستم‌های برقی را «یوهانس» برعهده گرفت. به کارگرهای روسی ساکن انزلی هم وظیفه‌ی تخته کوبی بخش متحرک پل سپرده شد. همه‌ی مراحل اجراییِ پروژه‌ی دو پُلی که از نظر تکنیکِ سازه از بهترین‌های جهان بودند ۱۸ ماه طول کشید. در روزهای آغازین تابستان ۱۳۱۶ توسط گروه سازنده‌ی آلمانی پایان کار پروژه رسماً اعلام شد و در خردادماه ۱۳۱۷ شمسی بخش‌های متحرک پُل‌ها به طور آزمایشی مورد بهره برداری قرار گرفتند و از هفتم آذرماهِ ۱۳۱۸ شمسی تا همین حالا سازه‌هایی که قرار بود فقط نیم‌قرن سرپا باشند، همچنان مانده‌اند و اسباب وصل می‌شوند.
پل غازیان
(شرح تصویری مکانیزم عملکرد پلهای متحرک انزلی و غازیان)
چگونه می‌شود به پُل های بی جان از نو جان داد؟!
این یک پیشنهاد است. برای بازسازی بخشِ متحرّک پُل تاریخی غازیان تا بصورت نمادین، بعد از گذشت سالها از نو حرکت داشته باشند و از رخوت و جمود بیرون بیایند و به یک جاذبه‌ی توریستی ارزشمند برای شهر بدل شوند. همانگونه که پُل «تروتسکی» در «سن پطرزبورگ» روسیه با قدمتی بیش از پُل غازیان و بسیار شبیه به آن، همین حالا و با گذشت زمانی درازتر از هنگام ساخته شدنش، همچنان متحرّک و زنده و صد البته تماشایی ست.
پل متحرک تروتسکی در سن پترزبورگ روسیه که هنوز مثل گذشته کشتی ها از زیر آن عبور می کنند.
» مشخصات فنیِ پُل‌هایی که سنتاب ساخت چیست؟
(در صنعت پل سازی به این‌گونه پل‌ها Drow Bridgeمی‌گویند)
پل غازیان:
درازا (متر): ۲۱۰٫۴۰/ پهنا (متر): ۱۰/ ارتفاع از سطح آب: ۶٫۸۵/ تعداد دهانه: ۴دهانه ثابت ویک دهانه متحرک/ طول دهانه: ۶+ ۲۵متر
پل انزلی:
درازا (متر): ۱۲۷٫۵۰/ پهنا (متر): ۱۰/ ارتفاع از سطح آب: ۶٫۶۰/ تعداد دهانه: ۲دهانه ثابت ویک دهانه متحرک/ طول دهانه: ۶ + ۲۵ متر
» تجهیزات و مُلحقاتِ حرکت دهنده ی پل غازیان کدام اند؟
بخش متحرّکِ پُل، در طرفینِ یک محور لولایی قرار گرفته است. این بخش از دو قسمت تشکیل شده است که در یک سمت ۲۵ متر و در سمت دیگر ۶ متر طول دارد. طراحانِ آلمانی تعادل این دو بخشِ بلند و کوتاه از قسمتهای متحرکرا به واسطه‌ی تعبیه‌ی یک وزنه‌ی بتنیِ تعادلی در سمتِ بخش ۶ متری تنظیم کرده‌اند. به طوری که درواقع چنان‌چه وزنه‌ی اضافه‌ای درهر طرف قرارنگیرد، شکلِ پُل به صورت تعادل و درحالت خوابیده خواهد بود و درنتیجه اگر نیرویی بخشِ طول ۶ متری را که وزنه‌ی بتنی هم آن‌جاست را به پایین بکشاند بخش ۲۵ متری بالا خواهد رفت و در اصطلاح عامیانه پل باز و بسته خواهد شد یعنی همان عملی که خیلی وقت پیشتر از این انجام می‌شد و امکان عبور و مرور کشتی‌های بزرگ و کوچک را از مسیر آبی میسّر می‌کرد. قابل به ذکر است جهت پایین کشیدن طول متحرک ۶ متری هم یک موتورگیربکس درنظر گرفته شده است که از طریق چرخدنده و دنده‌ی شانه‌ای محور را می‌چرخاند.
به دلیلِ در دسترس نبودن نقشه‌های فنی، بررسی‌های میدانی نگارنده نشان می‌هد جهت تامین برق قطعات و تجهیزات از یک دستگاه دیزل ژنراتور، مارک ((DIESEL+ POLAR ATLAS ساخت کشور «سوئد» استفاده می‌شد . ضمناً در انتهای بخش متحرکِ ۲۵متری، موتورگیربکسِ کوچکتری نیز تعبیه شده بود که نقشِ قفل کُنِ پُل در زمان خوابیده را بازی می‌کرد که این عمل توسط زنجیری امکان عملکرد دستیِ آن‌را هم محقق می‌ساخت. کلیّه این عملیّات توسط یک اپراتور از روی تابلو برقِ روی پُل صورت می‌گرفت که هنوز هم این تابلو بالای پُل وجود دارد. البته کلیّه‌ی تجهیزاتی که به آن اشاره شد همچنان وجود دارند، به جز بخشی از دنده‌ی شانه‌ای که در گذشته از روی هر دو پل برداشته شده است.
» وضعیت کنونی قطعاتی که روزگاری بخش متحرّک پل غازیان را تشکیل می‌داده‌اند چگونه است؟
۱-دیزل ژنراتور . موتور گیربکس‌ها ( که حالا غیرقابل استفاده‌اند)
۲- سطح بالای بخش متحرّک؛ که عبور و مرور بر روی آن صورت می‌گیرد و تا کنون شامل تغییرات زیادی شده است.
شرح عکس:
A: وزنه ی بتنی تعادلی
B: چرخ دنده ی بخش متحرک
C: چرخدنده ی بخش ثابت
شرح عکس:E: موتور گیربکس قفل کن پُل
شرح عکس:G: موتور گیربکش اصلی پُل
شرح عکس:دیزل ژنراتور پُل
بعد از دهه‌ی ۲۰ شمسی که خودروها و کامیون‌های با اوزانِ بیشتری از جادّه‌های شهر عبور می‌کردند، مسئولان شهری تصمیم گرفتند کفِ پُل‌ها را که به جهت سبُک ماندن از ابتدا تخته کوبی شده بود برای استحکام بیشتر با ورق آهنی پوشش دهند و در مورد پل غازیان حتی از آسفالت استفاده نمودند که از این تاریخ به بعد پُل‌ها به برای همیشه بی‌حرکت شدند. به طوری که امروزه تمامیِ بخشِ ۲۵ متری و بخش ۶ متری درقسمتِ بالا قابل استفاده نمی‌باشند. درنتیجه اگر سیستمِ حرکتی پل از حالت «موتورگیربکس» به «جک‌های ئیدرولیکی» تغییر یابد، در عین این‌که قطعات قدیمی سرجای خودشان خواهند ماند و می‌توان حفظ‌شان نمود، گروه اجرایی برای ساختِ وضعیت جدید و نوسازی پُل، هزینه‌ها‌ی کمتری نیز صرف خواهند نمود.
امّا برای متحرّک‌سازی پلِ انزلی هم که ساختمان و وضعیت تجهیزات آن کاملاً شبیه پل غازیان است از همان روش که شرح مختصرش آمد می‌توان استفاده کرد. که امید است پس از راه اندازی پلِ جدید، امکان این بازسازی فراهم شود قابل ذکر به است ایده‌ی بازسازی پُل‌ها که در این نوشتار مطرح شد، فقط مربوط به قسمت متحرّک پُل‌هاست. بدیهی است سایر قسمتها و نیز پایه‌ها مقوله‌ی متفاوتی‌اند که بررسی دیگری را طلب می‌نماید. به این نکته نیز باید توجه داشت که بازسازی و یا نگهداری مناسب از این پُل‌ها در سالهای قبل از انقلاب هم به نحو شایسته‌ای صورت نگرفته و متاسفانه سالهای اخیر نیز روال کار هیچ تغییری نکرده است.
با این اوصاف امید است در آینده‌‌ای نزدیک شهرداری بندرانزلی و شهردار متخصصی که اداره‌اش خواهد کرد، صاحب دفتر فنّی و کارشناسانِ کارآزموده‌ای شود که پس از عقد قرارداد با یکی از شرکت‌های مهندسین مشاورِ لایق و نیز انتخاب یک پیمانکارِ برق و مکانیک که ازطریق رابطه انتخاب نشده باشند! این کار ِ سخت امّا شدنی و فرهنگی و خاطره‌ساز را به سامان کنند.
پانوشت:
۱-اطاقک زیرِ هر دو پلی که برای شهر تاریخ سازند و تجهیزاتِ اصلی هم در آن قرار دارند هم اینک مملوِ از زباله است و هم به محلّی امن برای تردّد و زندگی معتادین بدل شده است!
۲- در کشورهای پیشرو، وقتی‌که بازسازیِ مکان‌های قدیمی صورت می‌گیرد، قبل از شروع پروژه بر روی یک بیلبورد بصورت نمادین اَشکال وصورتِ کار را جهت اطلاع مردم بیان می‌نمایند و این اطلاع رسانی همراه با ارائه‌ی برنامه‌ی زمانبندی آغاز و پایان کار است. متاسفانه دربندرانزلی حداقل تاکنون چنین روشی رایج نبوده که همین اسباب تنش و تا حدودی سلب اعتماد عمومی از مسئولین شهری را فراهم آورده است. برای نمونه هم می‌توان به بی‌توجهی به افکار عمومی در زمان تخریبِ حاشیه‌ی طبقه‌ی فوقانیِ بلوار، موج شکنها، دروازه‌ی تاریخی قبرستان و… نام برد. از این رو دور از ذهن نخواهد بود که در صورت اجرای پروژه‌ی بازسازی و عدم توجه به افکار عمومی این تلقّی در اذهان میان مردم پیش بیاید که باز هم یک فاجعه‌ی دیگر! این پُل را هم می‌خواهند خراب کنند!
۳– پل غازیان و انزلی به شماره ۱۵۱۴ درتاریخ ۲۶٫۹٫۵۶ ثبت آثار ملی وفرهنگی شده است.
۴– بخشی از مطالب فوق که مربوط به تاریخچه‌ی پُل‌ها است از کتاب تاریخ جامع بندرانزلی تالیف آقای عزیز طویلی برداشت شده است. ولی بخش‌های مربوط به توضیحات فنّی به علّت ایراداتی که بر مطالبِ کتاب وارد هست و نیز پیشنهاد نحوه‌ی بازسازی، براساس بررسی‌های فنّی جدید تهیه و درج شده است.
۵-کلیه تصاویر قطعات و ملحقات نیز توسط تیم پژوهشی طی سالهای ۹۱ و ۹۲ تهیه شده است.
و:
http://en.wikipedia.org/wiki/Moveable_bridge
شرح عکس:
پل غازیان/ سالهای دور
محمدهزاری ویزنه تالش