مختصری در مورد جغرافیای تالش بزرگ

       کوهستان تالش که در حد فاصل بین استان اردبیل واستان گیلان ودریای خزر درجهت شمالی وجنوبی کشیده شده است،مانع غیرقابل نفوذی است دربرابر رطوبت دریای خزر به داخل فلات اردبیل،درشرق اردبیل جهت کوههای ناگهان تغییر می کند ومحور اصلی آنها به موازات ساحل دریای خزر ازشمال به جنوب ممتد وسپس برای پیوستن به البرز ،متوجه جنوب شرقی می شود.  رشته کوهستان تالش،درقسمت شرقی وجبال بزغوش درمغرب خلخال قراردارند،رشته اصلی این قسمت که به کوههای تالش موسوم است ،درمحل اتصال با صلوات داغ 1800متربیشتر ارتفاع ندارد ولی تدریجاًبه ارتفاع آن افزوده شده ،حجم کوه منبسط می شود وارتفاع آن درحوالی اردبیل به 2750متر میرسد،آب وهوای خلخال که در دامنه جنوب غربی این کوهستان قرارگرفته تا حدودی تحت تاًثیر کوهستان قرارگرفته است،میزان بارش برف آن در زمستان زیاد ودوره یخ بندان آن طولانی است.

      بلندترین قلل کوهستان تالش به ارتفاع 2750متر بنام های ناو والماس وارگنه معروف هستند،دامنه های شرقی کوهستان تالش پوشیده از جنگل های انبوه است درحالی که دامنه های غربی وشمال غربی آن درمحدوده شهرستان اردبیل وخلخال به جز درارتفاعات دارای پوشش جنگلی نمی باشد،سـراسراین کوهستان درحد اردبیل را مراتع سرسبز خرم پوشانـیده است که محل ییلاق ایلات تالش میباشد،آبهای این کوهســـتان دردامنه های غربی مرکب از دوشاخه عمده به نام قـوری چـای(رودخانه خشک)است که از ارتفاعات شمالی خـلخال جریان یافته وقسمت علیای رودخانه قره سو راتشکیل می دهد وآبهای دامنه های کوهستان تالش دربخش شمالی وشمال غربی از کوه باغرو یا باقرلو به سوی ارس جریان می یابد.

      سفیدرود (قزل اوزن ) پس از عبور از میانه ،قوسی به طرف جنوب شرقی زده وبرای اتصال به شاهرود مسیر خودرا منبسط می سازد ،آبهای دامنه غربی کوه های تالش مجرایی به طرف این دره بازکرده ودرفواصل کوتاه وبلند به آن ملحق میشوند.

       کوههای محدوده اردبیل وتالش بنام باغرو یا باقرلوخوانده میشوند،درکوهستان تالش دورشته راه ارتباطی بین اردبیل وگیلان وسواحل دریای خزر احداث شده است ،یکی گردنه ناوومحل کوهستانی اسبدوانی درمسیر خلخال به اسالم وهشتپر که کلاًازمیان جنگلهای تالش میگذرد،دوم گردنه حیران که راه ارتباطی اردبیل به آستاراوسواحل دریای خزر است هردو گردنه به علت ریزش برف سنگین درفصل زمستان مسدود میشوند،این دو راه ارتباطی کوهستانی از نظر گاههای متعدد دارای اهمیت شایانی است.

        بین کوههای تالش وگودال ارومیه فلات مرتفعی کشیده شده وتمام این ناحیه راپوشانیده است،این فلات دربخشهایی براثروجودکوه های داخلی ارتفاع قابل ملاحظه ای به دست می آورد،دومین دسته از مرتفعات اردبیل که مولود آتشفشانی هستند براین فلات استقراریافته اند فلات مزبور شیب مشخصی ندارد اما کوههایی که درآن قرارگرفته اند جهت خاصی درشیب آن به وجودآورده اند،آبهای حاصله نیز به واسطه جهت عمومی همین کوهها هدایت میشوند،درقسمت شمالی قسمتی متوجه دره قره سووقسمت دیگر متوجه دره تلخه رود میشود،درمنطقه جنوبی نیز نیمی ازآبها متوجه دره سفیدرود ونیمی دیگر متوجه ساحل شرقی وجنوب شرقی دریاچه ارومیه میگردد.

       دردامنه های شرقی کوههای تالش درمیان جنگل های سرسبز وخرم ومــراتع آن طــوایف وایلات تالش به زندگی دامداری خودادامه می دهند،آنها در فصل تابستان،از کناره های غربی ســواحل خـزر از مناطــق اسالــم ،هشــتپر،پره سر،پونل ،رضوانشهروماسال به این کوهستان کوچ میکنند،ودرخانه های چوبی وآلاچیقها وکومه ها اقامت می گزینند،آقامت این ایلات وطوایف تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد.(اقتبا س 1-تحقیق ومطالعه وتهیه 2-منبع فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی بهروز خاماچی)